اولین گزارش تنوع قاب‌بالان خشکدارزی (Insecta: Coleoptera) راشستان‌ شصت کلاته در استان گلستان

کد مقاله : 1829-24IPPC (R3)

¹دانشجوی دکترا دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

²دانشیار گروه جنگلشناسی و اکولوژی جنگل.پاتولوژیست.دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان- گروه علوم جنگل

³استادیار پژوهش، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

⁴استاد، بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

⁵استاد، دانشگاه وورتزبورگ آلمان و نایب رییس و ریاست حوزه تحقیقات و حفاظت پارک ملی جنگل ایالت باواریا، آلمان

⁶دانشیار، گروه آموزشی آمار، دانشکده علوم پایه، دانشگاه گلستان، گرگان،ایران

امروزه اهمیت کارکردهای مختلف جنگل‌های کهن‌رست (Old-growth forests) و نقش آن‌ها در حفظ تنوع‌زیستی بیش از پیش شناخته شده و مورد توجه قرار گرفته است. جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران یکی از با کیفیت‌ترین جنگل‌های کهن‌رست در جهان است. تراکم بالای ویژگی‌های رویشی کهن و همچنین تعداد بالای گونه‌های بومی در پوشش پیوسته‌ی این جنگل‌ها موجب شده تا همواره مورد توجه متخصصان حفاظت حتی در سطح جهانی قرار گیرند. در اکوسیستم جنگل‌های طبیعی، خشک‌دارها از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند به‌طوری که مهم‌ترین نقش خشک‌دار در حفظ و تنوع گونه‌ای موجودات خشکدار‌زی (Saproxylic) است. موجودات خشکدارزی برای تکمیل چرخه زندگی خود به عواملی مثل چوب‌های مرده و در حال پوسیدن و حشرات یا قارچ‌های فعال روی این چوب‌ها وابسته هستند. واژه‌ی saproxylic متشکل از دو بخش Sapro به معنی مواد در حال تجزیه و Xylic به معنی مربوط به چوب است. بنابراین معادل فارسی "خشکدارزی" به جای واژه‌ی saproxylic به کار می‌رود. در بین حشرات، سوسک‌های خشکدارزی که متعلق به راسته‌ی قاب‌ بالان (Coleoptera) هستند به‌دلیل تجزیه چوب و برگشت مواد به خاک جنگل، نقش مهمی در چرخه کربن ایفا می‌کنند. پژوهش حاضر تنوع برخی از قاب‌ بالان خشکدارزی را با استفاده از روش نمونه‌‌برداری، تله پنجره‌ای، تله گودالی و جمع‌آوری مستقیم در راشستان شصت‌کلاته گرگان با غالبیت راش شرقی (Fagus orientalis Lipsky)، برای اولین بار مورد بررسی قرار می‌دهد. بدین‌منظور 12 قطعه‌نمونه با در نظر گرفتن شرایط محیطی مشابه (مشخصه-های فیزیوگرافی) انتخاب شد. در هر یک از قطعات نمونه، یک عدد تله پنجره‌ای و دو عدد تله گودالی نصب شد. نمونه‌های به دام افتاده به-صورت ماهانه در طول فصل رشد (اردیبهشت تا آبان ماه) جمع‌آوری و توسط متخصصین مربوطه شناسایی شدند. براساس نتایج، تعداد 141 گونه سوسک خشکدارزی از مجموع 2036 نمونه به دام افتاده شناسایی شد که متعلق به 37 خانواده از راسته‌ی قاب بالان بودند. همچنین نمونه‌های به دام افتاده، متعلق به خانواده‌ها‌ی Zopheridae (99/16 درصد)،Tenebrionidae (72/15 درصد)، Histeridae (12/10 درصد)، زیر خانواده‌ی Scolytinae (14/9 درصد)، Curculionidae (30/8 درصد)، Anobiidae(81/7 درصد)، Salpingidae (19/6 درصد) Cerambycidae، (98/3 درصد)، Latridiidae (34/3 درصد)، Erotylidae (05/3 درصد) بودند. در تحقیق حاضر هشت گونه Aegosoma scabricorne (Scopoli 1763)، Bolitophagus interruptus Illiger, 1800 ،Dacne pontica (Bedel, 1868) ، Epierus comptus Erichson, 1834، Omoglymmius germari (Ganglbauer, 1891) ، Platylomalus complanatus (Panzer, 1797)،.Teretrius fabricii Mazur, 1972 ،Triplax collaris (Schaller, 1783) شناسایی شدند که Relict راشستان‌های کهن‌رست اورآسیا می‌باشند. این گونه‌ها در راشستان‌های اروپا به‌دلیل اثرات طولانی‌مدت فشار انسان در خطر انقراض قرار دارند. بنابراین ضرورت دارد به‌منظور جلوگیری از انقراض این گونه‌ها در راشستان‌های هیرکانی برنامه‌ریزی‌های مدیریتی و حفاظتی مناسبی صورت گیرد تا تنوع‌زیستی موجودات خشکدارزی که از عوامل پایداری اکوسیستم‌های جنگلی هستند، حفظ شود.

تنوع زیستی؛ خشکدار؛ سوسک خشکدارزی؛ تله پنجره‌ای؛ تله گودالی